مکان اجرای مراسم
استان یزد، روستاهای اطراف شهرستان تفت (زین‌آباد، مبارکه، چم و …)
زمان برگزاری مراسم
– براساس تقویم قدیم زرتشتی، این مراسم در روز مهر از ماه مهر برگزار می‌گردد.
– ویژگی تقویم قدیمی زرتشتی به گونه‌ای است که زمان برگزاری مراسم بر اساس تقویم خورشیدی هر ساله متغیر است.
– در سال ۱۳۹۶ خورشیدی این مراسم در روستای زین‌آباد در ۳ روز متوالی ۱۱، ۱۲ و ۱۳ بهمن برگزار شد.
وضعیت ساکنین روستای زین آباد
در تاریخ یاد شده تنها دو خانواده زرتشتی در این روستا سکونت دارند و مابقی خانه‌ها خالی از سکنه است که صاحبان آنها در شهرهای دور و نزدیک زندگی می‌کنند.
هدف اصلی از برگزاری گشت مهر ایزد
- جمع‌آوری پول جهت تامین مخارج و هزینه‌های سالیانه آتشکده
- دید و بازدید اهالی و آگاهی از حال و روز هم همراه با جشن و شادمانی
- کمک به آبادانی خانه‌های روستا
- خدابیامرزی برای درگذشتگان و طلب خیر و خوشی و زنده باشید برای زنده‌ها
تاریخچه و پیشینه مراسم
ظاهراً از دوران ساسانی به بعد، این خرده بر زرتشتیان گرفته می‌شده که بر خلاف مسلمانان در مراسم‌هایشان آیین قربانی ندارند. از این‌رو هر شخص زرتشتی به مدت پنج روز در خانه خود گوسفندی قربانی می‌کرده و ران یا دست گوسفند را به آتشکده هدیه و خیرات می‌داده است. پس از خواندن اوستا بر روی گوشت‌های قربانی توسط موبد، در قالب اصطلاحی “یادداشت” بین اهالی روستا یا منطقه خیرات و پخش می‌شده است. (تکه‌های گوشت که میان دو نان پخته شده در تنور قرار می‌گرفته) این رسم از زمان صفویه و یا به قولی قاجاریه بنا به حال و هوای امروزی در قالب گشت، تغییر شکل یافته و در مدت ۳ روز اجرا می‌شود.
شرح مراسم
– قبل از شروع مراسم، اهالی به خانواده‌هایی که در سال گذشته عزیزی را از دست داده اند سر سلامتی داده و برایش خدا بیامرزی می‌فرستند.
– در شروع مراسم اهالی روستا در نقطه‌ای جمع می‌شوند و شخصی که مدیر اجرای برنامه است، ضمن خوشامدگویی و تبریک مهر ایزد، خدا بیامرزی برای صاحبان چشمه و قنات و زمین‌ها می‌فرستد که روزگاری با تمهیدات، آینده‌نگری‌ها و کمک‌های مالی خود موجبات رونق و آبادانی روستا را فراهم آورده‌اند.
– در ادامه، بدون در نظر گرفتن هیچ نوبت و اولویتی به تک تک خانه‌های روستا سر می‌زنند و بدون آن که خانه‌ای از قلم بیفتد برای تمام درگذشتگانش خدا بیامرزی می‌فرستند.
– بنا به رسم، هر خانه‌ای در حد مقدورات خود کمی خشکبار و میوه که به آن ” لورک ” گفته می‌شود، خیرات و بخشش می‌کند که در چادر شب ریخته و جمع آوری می‌شود.
– در این میان بعضی از خانواده‌ها جهت کمک مالی به مخارج آتشکده، مبالغی را بخشش می‌کنند که لیست کمک‌های مالی آنها نوشته می‌شود و برایشان خوش و خیر آرزو می‌شود.
– همچنین بعضی خانواده‌ها با اهدای جعبه‌های شکلات و شیرینی، اتفاقاتی نظیر تولدها و ازدواج‌های فامیل را اعلام می‌کنند و برای آنها نیز خوش و خیر آرزو می‌شود.
– تمامی مراحل برگزاری همراه با جشن و شادمانی و خواندن ترانه‌ها و تصنیف‌های شاد از سوی اهالی همراه با نواختن دف و سرنا است.
– در جریان برگزاری مراسم، هزینه‌های مربوط به ناهار و پختن آش به صورت داوطلبانه توسط اهالی پرداخت می‌شود.
– در پایان ۳ روز مراسم، لورک‌های جمع‌آوری شده به آتشکده هدیه می‌شود و پس از آن که موبد برای آنها اوستا خواند، میان اهالی روستا به نشانه خیر و برکت پخش می‌شود. همچنین آش میان اهالی روستا پخش می‌گردد.
از جمله حاشیه‌های زیبای این مراسم در گذشته
– در گذشته مشابه سنت زرتشتیان در ایام نوروز، صاحب‌خانه برای مهمانان به نشانه روشنایی و خوش‌بویی آینه و گلاب می‌آورده.
– صاحب‌خانه با آینه‌گردانی خود به میهمان می‌گوید که هدیه من به تو دیدن روی ماه خودت در آینه است.
– همچنین رسم بوده که به مهمان‌ها انار هدیه می‌داده‌اند و صاحب‌خانه در چارچوب در، آویشن می‌ریخته است.
تولید محتوا: موسسه فرهنگی هنری “گنجینه هزار افسان”
نگارش متن: علیرضا عالم نژاد – زمستان ۱۳۹۶
عکس‌ها: مهسا شجاعی
© کلیه حقوق مادی و معنوی مستندنگاری‌ها متعلق به موسسه فرهنگی هنری “گنجینه هزار افسان” است و استفاده از این متن با ذکر منبع، بلامانع است.