تهران درگذشته روستای کوچک و نا آشنایی از توابع ری باستان، همسایه جنوبی و پرآوازه خود به حساب می‌آمد که از شمال به رشته کوه‌های البرز و منطقه قصران که خود شامل روستاهای متعدد بود، محدود می‌شد.
تهران که تشکیل شده از ته و ران (اسم مکان) به معنای جایگاه گرم است.
این روستا در نخستین گام‌های خود در جهت شهر شدن در سال ۹۶۱ قمری (۹۳۲ خورشیدی / ۱۵۵۳ میلادی) به دستور شاه طهماسب صفوی دارای حصاری شد با ۱۱۴ برج و ۴ دروازه که به حصار صفوی معروف بود. (بخشی کوچکی از این حصار هنوز به یادگار باقی‌ست)
این شهر نوظهور پس از گذراندن عصر صفوی، دوره تسلط افغان‌ها، عصر نادری و عصر زندیه در در سال ۱۱۶۵ خورشیدی (۱۷۸۶ میلادی) توسط آقا محمدخان قاجار، بنیانگذار سلسله قاجاریه به پایتختی انتخاب شد.
در سال ۱۲۴۶خورشیدی (۱۸۶۷ میلادی) با توجه به افزایش جمعیت تهران، حصار صفوی تخریب و کلنگ احداث حصار جدید توسط ناصرالدین شاه قاجار زده شد. این حصار که به حصار ناصری معروف شد، حدوداً ۵ برابر حصار قبلی و دارای ۱۲ دروازه بود. محله‌های تهران عبارت بودند از: عودلاجان، سنگلج، چاله میدان، بازار و محله دولت که هر کدام شامل تعدادی زیر محله بود. در آن میان ارگ سلطنتی و کاخ گلستان همچون نگین انگشتری زیبا خودنمایی می‌کرد.
چند سال پس از شکل‌گیری حکومت پهلوی اول، در راستای جریانات مدرنیته و تجدد خواهی، حصار ناصری و ۱۲ دروازه آن در سال ۱۳۱۱خورشیدی (۱۹۳۲ میلادی) تخریب و خندق بیرون از حصار که به جهت تامین امنیت شهر تهران حفر شده بود، پر شد. با ایجاد خیابان‌کشی‌های جدید و طراحی نوین ساختمان‌ها و بناها ریخت شهر عوض شد. شاخص معماری ارزشمند آن دوره تهران وفاداری به اصالت فرهنگی و ارزش‌های تاریخی همراه با وام گرفتن از الگوها و متدهای غربی بود.
با خروج رضا شاه از ایران در سال ۱۳۲۰ خورشیدی (۱۹۴۱ میلادی) و روی کار آمدن حکومت پهلوی دوم، شکل‌گیری تدریجی جریاناتی چون اصلاحات ارضی، مهاجرت‌های بی‌رویه به تهران و توسعه شهرنشینی بی‌حد و مرز، سبب ایجاد چالش‌های جدی در مقوله‌های مختلف این شهر شد.
بی‌توجهی به طرح‌های جامع تهران و یا درست اجرا نشدن آنها در کنار علاقه‌مندی به پیوستن تهران در جرگه کلان شهرهای جهان، بدون دوراندیشی های لازم و شیوه تفکر همه جانبه، منجر به آشفته بازاری در فضای شهر تهران شد که متاسفانه تا به امروز ادامه دارد.
تولید محتوا: موسسه فرهنگی هنری “گنجینه هزار افسان”
نویسنده: علیرضا عالم نژاد
© کلیه حقوق مادی و معنوی مستندنگاری‌ها متعلق به موسسه فرهنگی هنری “گنجینه هزار افسان” است و استفاده از این متن با ذکر منبع، بلامانع است.