خیابان ویلا برای اولین بار در نقشه هوایی تهران، ۱۳۱۹خورشیدی به چشم می‌خورد.
این خیابان به عنوان یکی از نقاط مرفه‌نشین و شمالی شهر تهران، در دوره پهلوی اول شکل گرفت و به دنبال گسترش فضاهای شهری در دوره پهلوی دوم توسعه یافت.
میزان ساختمان‌ها و بناهای اداری – تجاری خیابان ویلا در دهه ۱۳۳۰ به اوج خود رسیده و مکانی می‌شود در جهت حضور: ساکنان مرفه، نمایشگاه‌های اتوموبیل لوکس، آژانس‌های هواپیمایی، هتل‌ها، رستوران‌ها و کافه‌ها. از دهه ١٣٧٠ تا به امروز حضور راسته فروشگاه‌های صنایع دستی در آن مشهودتر است.
وجه تسمیه خیابان ویلا
برخی معتقدند زمین های مرغوب این بخش از شهر با هدف ساخت ویلاهای اختصاصی، مورد توجه درباریان و مهاجران خارجی قرار گرفت و نام ویلا به عنوان سمبلی از ویلاهای ساخته شده برای همیشه روی این بخش از شهر ماند. هرچند مرتبط با نام خیابان نظراتی وجود دارد مبنی بر حضور شخصی ایتالیائی به نام ویلیامز که ظاهراً روزگاری در این خیابان کارگاه موزائیک‌سازی داشته است.
نقشه خیابان ویلا سال ۱۳۵۰
نقشه خیابان ویلا سال ۱۳۴۲
– در نقشه تهران ١٣٢٧ خورشیدی، از خیابان ویلا به نام خیابان انوری یاد شده که این نام در نقشه سال های ١٣٢٨، ١٣٣١ و ١٣٣٢ نیز به چشم می‌خورد.
نقشه خیابان انوری (ویلا) سال ۱۳۲۸
نقشه خیابان انوری (ویلا) سال ۱۳۲۷
نقشه خیابان انوری (ویلا) سال ۱۳۳۱
– در نقشه تهران ١٣٣٣ خورشیدی، از این خیابان با نام نحاس پاشا (نخست وزیر وقت مصر) نام برده شده است.
نقشه خیابان نحاس پاشا (ویلا) سال ۱۳۳۳
– در نقشه سال‌های ۱۳۴۲ و ۱۳۵۰ خورشیدی، دوباره از این خیابان با نام ویلا یاد می‌شود.
تغییر نام به استاد نجات اللهی
در دی ماه ١٣۵٧، تحصن دانشجویان معترض دانشگاه تهران در وزارت علوم سابق، در خیابان ویلا صورت می‌گیرد. در جریان این اتفاق که منجر به درگیری و خشونت می‌شود، به شکلی نامشخص گلوله‌ای به یکی از اساتید به نام کامران نجات اللهی اصابت می‌کند که نام این شهید تا به امروز بر روی این خیابان قرار دارد.
چالش‌های خیابان ویلا
آیا این خیابان می‌تواند با حفظ لایه‌های مختلف و متنوع شهری، هویت مکانی خود را همچنان پر رونق‌تر از گذشته حفظ نماید؟!
آیا امروزه این خیابان، منطقه‌ای جهت درنگ و تامل برای اهالی شهر است یا صرفاً گذر از آن به دلیل انجام کارهای اداری و سازمانی است؟!
آیا صرفاً تمرکز بر فروشگاه‌های صنایع دستی و بی‌توجهی به سایر ابعاد زندگی شهری، تهدیدی برای هویت مکانی این خیابان به حساب نمی آید؟!
تولید محتوا: موسسه فرهنگی هنری “گنجینه هزار افسان” / پروژه قصه‌های خیابان ویلا
نگارش متن: علیرضا عالم نژاد / پاییز ۱۳۹۸
تصاویر نقشه‌ها: برگرفته از اطلس تهران‌نگاری (بانک نقشه‌ها و عناوین مکانی تهران قدیم) / پژوهش و تدوین رضا شیرازیان
© کلیه حقوق مادی و معنوی مستندنگاری‌ها متعلق به موسسه فرهنگی هنری “گنجینه هزار افسان” است و استفاده از این متن با ذکر منبع، بلامانع است.